Διδάσκων
Προτεινόμενη Βιβλιογραφία
Διδακτικά Βιβλία (Εξεταστέα Ύλη) – Εύδοξος
- Πέτρος Μετάφας, Σημειώσεις για τις Επιστήμες. Φιλοσοφία, Ιστορία και Κοινωνιολογία των Επιστημών. Εκδόσεις Πανεπιστημίου Πατρών.
- James Ladyman, Τι είναι η Φιλοσοφία της Επιστήμης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
- Herbert Butterfield, Η Καταγωγή της Σύγχρονης Επιστήμης (1300-1800), εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
- Richard S. Westfall, Η Συγκρότηση της Σύγχρονης Επιστήμης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Προτεινόμενη Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Blay Μ., Ε. Νικολαϊδης [επιμ.], Η Ευρώπη των Επιστημών – η συγκρότηση ενός επιστημονικού χώρου, εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
Crombie A.C., Από τον Αυγουστίνο στον Γαλιλαίο, 2 Τόμοι (5ο ς – 13ος και 13ος – 17ος αιώνας), Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
Debus G.A., Άνθρωπος και Φύση στην Αναγέννηση, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Duhem P., Σώζειν τα Φαινόμενα. Δοκίμιο για την έννοια της φυσικής θεωρίας από τον Πλάτωνα έως τον Γαλιλαίο, εκδ. Νεφέλη.
Grant E., Οι Φυσικές Επιστήμες τον Μεσαίωνα, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Koyre A., Από το Κλειστό Σύμπαν στο Άπειρο Σύμπαν, εκδ. Ευρύαλος.
Lindberg C.D., Οι Απαρχές της Δυτικής Επιστήμης, Η φιλοσοφική θρησκευτική και θεσμική θεώρηση της Ευρωπαϊκής επιστημονικής παράδοσης 600π.Χ. – 1450μ.Χ., Εκδόσεις Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.
Batens D., Ανθρώπινη Γνώση. Συνηγορία υπέρ μιας χρήσιμης ορθολογικότητας, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Brown I.H., Αντίληψη, Θεωρία και Δέσμευση. Μια νέα φιλοσοφία της επιστήμης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Chalmers A., Τι είναι αυτό που το λέμε Επιστήμη; Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Feyerabend P., Ενάντια στην Μέθοδο, εκδ. Σύγχρονα Θέματα.
Hacking I., Αναπαριστώντας και Παρεμβαίνοντας. Εισαγωγικά θέματα στη φιλοσοφία της φυσικής επιστήμης, Εκδόσεις Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου.
Hanson N.R., Πρότυπα Ανακάλυψης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Kuhn T.S., Η Δομή των Επιστημονικών Επαναστάσεων, εκδ. Σύγχρονα Θέματα.
Lakatos I., Μεθοδολογία των Προγραμμάτων Επιστημονικής Έρευνας, εκδ. Σύγχρονα Θέματα.
Lecourt D., Η Φιλοσοφία των Επιστημών, εκδ. Ι. Σιδέρης.
Tiles M., Bachelard. Επιστήμη και Αντικειμενικότητα, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Εκτενείς Βιβλιογραφίες Σημειώσεις και Σύνδεσμοι βρίσκονται στη σελίδα του Μαθήματος ΙΦΦΕ στο e-class.
Περιγαφή Μαθήματος
Περιγραφή του Mαθήματος (ΙΦΦΕ)
Το Μάθημα αποτελεί μια Εισαγωγή στις κομβικές Έννοιες, στους βασικούς ‘εκπροσώπους’ Σχολών και Ρευμάτων και στις κυριότερες Επιστημονικές και Φιλοσοφικές Διαμάχες που αφορούν τα Πεδία της Φιλοσοφίας των Επιστημών, της Ιστορίας των Επιστημών και της Κοινωνιολογίας των Επιστημών.
Εστιάζουμε καταρχήν στις προτάσεις των Ορθολογιστών (R.Descartes) και των Κλασικών Εμπειριστών (D.Hume). Επόμενο ειδικό κεφάλαιο αφιερώνεται στη Φιλοσοφία του I.Kant. Παρακολουθούμε την μετάβαση από τον Λογικό Θετικισμό («Κύκλος της Βιέννης», 1920-30) στη λεγόμενη ‘Ιστορικιστική Στροφή’ της δεκαετίας του 1960 (T.S.Kuhn, P.Feyerabend, I.Lakatos). Μας απασχολεί έπειτα η πορεία από την Ιστορία και Φιλοσοφία της Επιστήμης στις ‘Σπουδές Επιστήμης και Τεχνολογίας’ (ΣΕΤ), και οι σύγχρονες διαμάχες γύρω από τις ‘Κοινωνικές Μελέτες της Επιστήμης’. Εξετάζουμε το Πεδίο που περιγράφεται υπό τον τίτλο ‘Φύλο και Επιστήμη’.
Εμβαθύνουμε στον ιδιαίτερο χαρακτήρα της Επιστημονικής Έρευνας, τους Στόχους της και τη σχέση της Επιστημονικής Γνώσης με τον Κόσμο. Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται σε κριτήρια που θεμελιώνουν διακρίσεις όπως εκείνη της Επιστήμης από τις λεγόμενες ‘Ψευδοεπιστήμες’. Ανάμεσα σε άλλα, μας ενδιαφέρουν Διαμάχες όπως εκείνη μεταξύ ‘Επιστημονικού Ρεαλισμού’ και ‘Αντι-ρεαλισμού’, τα προβλήματα που σχετίζονται με Έννοιες και Μεθόδους Εξήγησης όπως εκείνες του Ντετερμινισμού, του Αναγωγισμού κ.ά. Μας ενδιαφέρει η Ιστορία των Ιδεών γύρω από την ‘Επιστημονική Μέθοδο’ και οι διαφορετικές φιλοσοφικές οπτικές σχετικά με την Αλλαγή και την ‘Πρόοδο’ στην Επιστήμη. Επιπρόσθετα, παρατηρούμε την δραστηριότητα των επιστημόνων και την Παρέμβασή τους στο Εργαστήριο.
Σε ό,τι αφορά την Ιστοριογραφία των Επιστημών, επιδιώκεται η εξοικείωση με στοιχεία της Αριστοτελικής Φυσικής Φιλοσοφίας καθώς και με πτυχές των Ευρωπαϊκών Φυσικών Επιστημών κατά την περίοδο του Μεσαίωνα. Ιδιαίτερο βάρος δίνουμε στη σημασία της ‘Επιστημονικής Επανάστασης’ του 16ου -17ου αιώνα στη Δύση (Διαφωτισμός) – περίοδος ιδιαίτερα σημαντική κατά την οποία μέσα από ανατροπές και αναδιατάξεις θα αλλάξει θεμελιακά ο τρόπος Μελέτης της Φύσης και θα διαμορφωθεί σταδιακά η Σύγχρονη Εικόνα της Επιστήμης.
Στο 1ο Μέρος των ‘Σημειώσεων για τις Επιστήμες’ βρίσκεται η μετάβαση από τον Κλασικό Εμπειρισμό στον Λογικό Θετικισμό και το πέρασμα στην δεκαετία του 1960. Στα ευρύτερα πλαίσια της λεγόμενης «Αναλυτικής» φιλοσοφικής παράδοσης, εξετάζουμε το πρόβλημα της «Επαγωγικής» Μεθόδου και το «Υποθετικο-παραγωγικό» μοντέλο ‘ την διαμόρφωση των Επιστημονικών «Υποθέσεων» και τους δυνατούς τρόπους Ελέγχου τους ‘ την διάκριση Επιστημονικής «Εξήγησης» και «Επικύρωσης» ‘ την έννοια της «Αιτιότητας» και των «Νόμων» της Φύσης. Αναφερόμαστε επίσης στην αντιπαράθεση «Επαληθευσιοκρατίας» και «Διαψευσιοκρατίας» (K.Popper) και στην προτεινόμενη οριοθέτηση της Επιστήμης από την Μεταφυσική. Σε ό,τι αφορά το Ιστορικιστικό ρεύμα, μας απασχολούν κυρίως οι έννοιες του «Παραδείγματος» και της «Ασυμμετρίας» (κατά T.Kuhn), ο «Μεθοδολογικός Αναρχισμός» του P.Feyerabend, η έννοια των «Eρευνητικών Pρογραμμάτων» του Ι.Lakatos, κ.ά.
Στο 2ο Μέρος των Σημειώσεων, σε ‘αντιπαραβολή’ με την «Αναλυτική» (Αγγλο-σαξονική) παράδοση, καταγράφουμε τα βασικά χαρακτηριστικά της αποκαλούμενης «Ηπειρωτικής Φιλοσοφίας των Επιστημών» («Γαλλική» ή Ιστορική Επιστημολογική Σχολή) G.Bachelard, G.Canguilhem, A.Koyre, κ.ά. Ειδική αναφορά γίνεται στην Επιστημολογία του M.Foucault (μετα-δομισμός).
Στο 3ο Μέρος επικεντρώνουμε στο Πεδίο της Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ιστορίας των Επιστημών και εξετάζουμε σταθμούς όπως είναι η «Επιστημονική Επανάσταση» του 16ου-17ου αιώνα. Ειδικό Ιστοριογραφικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η μελέτη του είδους των Ερωτημάτων που θέτουν οι Ιστορικοί της Επιστήμης, τα Τεκμήρια και τα Αρχεία που χρησιμοποιούν προκειμένου να δώσουν απαντήσεις (Ιστορία της Ιστορίας της Επιστήμης). Μας ενδιαφέρει επιπρόσθετα η Ιστορία της Κοινωνιολογίας της Επιστήμης (P.Bourdieu). Γίνεται αναφορά στο Ρεύμα της αποκαλούμενης «Κοινωνικής Κατασκευασιοκρατίας». Ξεχωριστό κεφάλαιο αφιερώνεται σε Ιστοριογραφικές τάσεις που επιλέγουν -ειδικά- την μελέτη του Χώρου των Επιστημονικών Εργαστηρίων.
Περιεχόμενα (Ύλη) του Μαθήματος
Πρώτη Ενότητα
1. Από τον κλασικό Εμπειρισμό στον Λογικό Θετικισμό. ‘Κύκλος της Βιέννης’ (1920-30).
2. Η ‘ιστορικιστική στροφή’ της δεκαετίας του 1960. T.Kuhn, P.Feyerabend, I.Lakatos.
3. Ο ιδιαίτερος χαρακτήρας της επιστημονικής έρευνας, οι στόχοι της, η σχέση της επιστημονικής γνώσης με τον κόσμο. Κριτήρια διάκρισης των επιστημών από τις λεγόμενες ‘ψευδοεπιστήμες’.
4. Ιστορία των ιδεών γύρω από την ‘επιστημονική μέθοδο’. Επαγωγή. Διαψευσιοκρατία (K.Popper).
5. Φιλοσοφικές οπτικές για την αλλαγή και την ‘πρόοδο’ στην επιστήμη. Ορθολογισμός. Σχετικισμός.
6. Η διαμάχη επιστημονικού ρεαλισμού και αντι-ρεαλισμού. Η παρέμβαση στο εργαστήριο. Θεωρία και παρατήρηση.
7. Η ‘Ηπειρωτική Φιλοσοφία των Επιστημών’. G.Bachelard, G.Canguilhem.
Δεύτερη Ενότητα
1. Ελληνική Αρχαιότητα. Η Αριστοτελική φυσική φιλοσοφία.
2. Τα πρώτα Μεσαιωνικά Πανεπιστήμια. Οι Ευρωπαϊκές φυσικές επιστήμες στον Μεσαίωνα.
3. Η ιστορία και η σημασία της ‘Επιστημονικής Επανάστασης’ του 16ου -17ου αιώνα στη Δύση. Επιστήμες και Διαφωτισμός.
4. Ιστοριογραφία: για την ιστορία της ιστορίας της επιστήμης. Η πολιτισμική και κοινωνική ιστορία των επιστημών.
5. Από την Ιστορία και Φιλοσοφία της Επιστήμης στις ‘Σπουδές Επιστήμης και Τεχνολογίας’.
6. Κοινωνιολογία της επιστημονικής γνώσης και σύγχρονες διαμάχες για τις ‘Κοινωνικές Μελέτες της Επιστήμης’. ‘Φύλο και επιστήμη’.
Διδακτικές και μαθησιακές μέθοδοι
Διαλέξεις. Παρουσιάσεις εργασιών.
Μέθοδοι αξιολόγησης/βαθμολόγησης
Ι. Εκπόνηση γραπτής (ατομικής) Εργασίας και δημόσια Παρουσίασή της στην Αίθουσα (υποχρεωτική)
και ΙΙ. Γραπτή τελική Εξέταση (υποχρεωτική).
Γλώσσα διδασκαλίας
Ελληνική.
